O szlaku Krutyni

Wypływając z Sorkwit, warto poświęcić chwilę  na rozpoznanie kajaka, wyregulowanie siedzisk, rozłożenie bagażu i wioślarskie zgranie załogi. Dopiero gdy wszystkie te elementy zostaną dopasowane, będzie można swobodnie podziwiać otaczające krajobrazy. Trzymając się lewej strony jeziora Lampackiego w połowie jego długości, wśród trzcin należy odnaleźć wąski przesmyk, którym opuszcza się jezioro Lampackie i przez niewielką zatokę wypływa na jezioro Lampasz. Kolejny akwen ma wydłużony kształt a wysokie brzegi po obu stronach świadczą o  rynnie polodowcowej.

Spływ najlepiej kontynuować wzdłuż prawego zalesionego brzegu. W najszerszej części jeziora, po lewej stronie miejscowość Jędrychowo oraz widoczne zabudowania dworu. Po kilku kilometrach na lewym brzegu, znajduje się doskonałe miejsce do wypoczynku – niewielki pomost, wiata stoły oraz obok w lesie bijące źródło wody. Można także wzbogacić swoją wiedzę przyrodniczą, studiując tablice edukacyjne zamontowane w ramach ścieżki przyrodniczej „Jary Lampasza”.

Na końcu jeziora znajduje się wypływ strugi Sobiepanki, jest to wąska kilkumetrowej szerokości struga, która każdorazowo funduje kajakarzom ciekawe niespodzianki. Wiosną potrafi udawać górski i spieniony potok. Latem z kolei potrafi być na tyle leniwa i płytka, że spływowicze zmuszeni są holować kajaki przez blisko połowę jej długości. Przydadzą się buty do wody oraz kawałek linki.

Kolejny akwen to małe jezioro Kujno z wysokim i zalesionym brzegiem. Maksymalna jego głębokość wynosi jedyne 5,5 m. Na końcu jeziora dobrze widoczne ujście strugi Grabówki. Malownicza rzeczka, szczególnie przy słonecznej pogodzie, stanowi przedsmak tego, co czeka kajakarzy na dalszej trasie. Warto spojrzeć w taflę i podziwiać podwodne życie.

Dziewiąty kilometr trasy to most na drodze Mrągowo – Szczytno. Przed mostem sezonowy bar serwuje smaczne posiłki. Można tam również skorzystać z WC. Wzdłuż dalszej części prawego brzegu Grabówki znajduje się letniskowa zabudowa miejscowości Borowe – z kilkoma pomostami, z których często korzystają wędkarze. Starajcie się nie podpływać zbyt blisko spławików, bo może to wystraszyć nęcone ryby, a i doprowadzić do niepotrzebnych kłótni z wędkarzami.

Dalej jezioro Dłużec. Nazwa nawiązuje do wydłużonego na około 3 km kształtu akwenu. Przy silnym wietrze tworzy się na nim uciążliwa fala. Wzdłuż lewego brzegu rozciąga się miejscowość o tej samej nazwie. We wsi znajduje się sklep.

Pod koniec jeziora należy wybrać lewą zatokę, w której znajduje się ujście kolejnej strugi. Jest ono słabo widoczne, gdyż znajduje się wśród szerokiego na około 100 m pasa trzcin. Aby go nie ominąć, po wpłynięciu w zatokę należy trzymać się blisko lewego brzegu. Krótka struga, przepływając pod mostem lokalnej drogi do Piecek, łączy się z jeziorem Białym.

Etap kończy się na prawym brzegu jeziora Białego. Akwen jest szeroki z kilkoma wyspami i wieloma płyciznami, znaczonymi kępami sitowia i pasmami trzcin. Przed paroma laty na dużych wyspach przez cały sezon pasły się stada krów i owiec, dowożonych wiosną łodziami. Stąd też ich nazwy: Owca i Krowa. Stanica Wodna PTTK w Bieńkach jest schowana za wysokimi drzewami. Jest to jedna z najbardziej malowniczo położonych stanic wodnych PTTK na Szlaku Krutyni.  W promieniu kilku kilometrów nie ma żadnych większych miejscowości.

Na dalszym odcinku spływu, aż do Babięt, brak sklepów i bazy turystycznej.

Odcinek ten jest zdecydowanie krótszy i łatwiejszy, ale równie atrakcyjny. W zasadzie każdy etap krutyńskiego spływu różni się znacznie od pozostałych. Inna jest rzeka i jeziora, inne brzegi i mijane miejscowości. Niespełna kilometr za stanicą na prawym brzegu znajduje się ujście strugi Dąbrówki z jeziora Białego. Pewną pomocą w jego odszukaniu jest zniszczony pomost obok i oznakowanie szlaku. Struga jest bardzo malownicza, a las oraz podmokłe brzegi nadają jej tajemniczego charakteru.

Jezioro Gant to śródleśny, ukryty w dorodnych, iglastych lasach, jeden z najbardziej odludnych i cichych akwenów na całym szlaku. Na prawym brzegu kilka dogodnych miejsc do kąpieli. Aby odnaleźć ujście kolejnej strugi, na końcu jeziora należy wpłynąć w trzcinowisko, trzymając się lewego brzegu i płynąć w kierunku drewnianego mostu im. Haliny Frąckowiak na leśnym dukcie. Na dwa kilometry przed stanicą z prawej strony dopływa rzeczka Babant. Jest to największy dopływ Krutyni. Pływanie po tej rzece jest zabronione z uwagi na ostoję dzikiej przyrody.

Nazwa rzeki, jak i miejscowości Babięta pochodzi od staropruskiego słowa „baba”. Oznaczało ono czarownika. Ogromne połacie lasu, otaczające w tym miejscu Babięcką Strugę, pozwalają wyobrazić sobie, jak mogły wyglądać te tereny za czasów staropruskich plemion.

Stanica wodna PTTK Babięta oddalona jest około 1 km od miejscowości, gdzie czeka 50-metrowa przenoska kajaków przy elektrowni zainstalowanej w dawnym młynie wodnym. Lądowanie na lewym brzegu. Podczas przenoski należy uważać przechodząc przez drogę! Trasa jest dość ruchliwa!

Na dalszym odcinku nurt rzeki przyspiesza, miejscami pojawiają się mielizny i kamienie. Wymaga to zachowania pewnej ostrożności, szczególnie przy niskim stanie wody. Dotyczy to tylko pewnego fragmentu. Bliżej jeziora nurt całkowicie zanika. Występuje silnie rozrośnięta roślinność wodna, jest to raj dla bytującej tam czapli siwej.

Jezioro Zyzdrój Wielki to wydłużony akwen o bardzo urozmaiconej linii brzegowej. Poziom wód jeziora został spiętrzony w latach 30 – tych XX wieku podczas budowy śluzy Lalka. Spływ najlepiej odbywać w pobliżu lewego brzegu. Rozciąga się tam turystyczna zabudowa miejscowości Nowy Zyzdrój.

Chwilę dalej zalesiona wyspa, nazywana „Wyspą Miłości” jest to dogodne miejsce na przerwę i kąpiel. Już z daleka widoczny jest jej urwisty, piaszczysty brzeg. Na lewym brzegu jeziora zobaczyć można zjawisko tzw. abrazji (obrywania brzegu).

Pod koniec jezioro zwęża się. Mając więcej czasu, warto wpłynąć w jego malownicze zatoczki. Za trzcinowym przewężeniem jezioro przechodzi w Zyzdrój Mały. Po opłynięciu cypla należy kierować się w lewo, w zatokę, na końcu której widać groblę z konstrukcją śluzy „Lalka”. Jest to druga przenoska, nieco trudniejsza. Latem w pogodne dni przy brzegu stoją wózeczki do przewiezienia kajaków. Tak jak pomoc młodzieży w przenosce kajaków, korzystanie z wózków jest odpłatne. Za to potem to już tylko czysta przyjemność płynięcia dość szeroką, meandrującą wśród oczeretów Spychowską Strugą, aby po dwóch kilometrach wylądować przy pomoście stanicy wodnej PTTK Spychowo. Niewątpliwą, miejscową atrakcją, jest znajdujący się w stanicy park linowy. Do centrum Spychowa ze stanicy jest około 1 km w miejscowości sklepy, poczta, apteka i ośrodek zdrowia.

Najpierw ostrzeżenie! Przy niższych stanach wód na jeziorze Spychowskim można natrafić na mulistą mieliznę. Aby tego uniknąć należy trzymać się w pewnym oddaleniu od lewego brzegu, czyli najpierw kierunek na środek jeziora a następnie w lewo do ujścia kolejnej strugi.

Przy moście drogowym w ciągu szosy Rozogi-Mrągowo, nurt rzeki nieco przyspiesza. W tym miejscu przebiega granica Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Za Spychowem brzegi rzeki stają się podmokłe.

Po pewnym czasie z prawej strony wyłoni się ujście cieku z jeziora Kierwik. Jest to niewielki, ale malowniczy akwen, na który można wpłynąć. Spychowska Struga dalej płynie pośród rozległych łąk i niewielkich zagajników, meandruje, okrążając Kozią Górę ze śladami staropruskiej strażnicy. Kolejny akwen to jezioro Zdrużno, trasa szlaku wiedzie w prawo wzdłuż pasa trzcin, dalej na most za którym rozpoczyna się jezioro Uplik. Posiada ono wydłużony kształt. W połowie jeziora na prawym brzegu znajduje się rezerwat przyrody „Czaplisko – Ławny Lasek”, gdzie jest  chroniony ponad 200-letni drzewostan sosnowy. W chwili jego tworzenia bytowała tam kolonia czapli siwej, która jednak po kilku latach przeniosła się na drugi brzeg jeziora. Dalszy spływ kontynuować należy wzdłuż prawego brzegu.

Po przepłynięciu pod betonowym mostem na trasie z Rucianego – Nidy do Mrągowa, pozostaje już tylko kilometr do stanicy w Zgonie, przez jezioro Mokre. Jest to największy akwen na Szlaku Krutyni, może występować na nim silne zafalowanie.

Groźnie brzmiąca nazwa Zgon pochodzi od zganiania zwierząt do wodopoju. Ciekawym zabytkiem jest metalowy wiatrak i stara mazurska zabudowa chat. Ze Zgonu pochodził Max Pruss, kapitan sterowca Hindenburg, który uległ katastrofie w 1937 roku w Stanach Zjednoczonych. Przybywając w stanicy warto znaleźć czas i wybrać się na spacer do rezerwatu przyrody Królewska Sosna, chroniącego wiekowy drzewostan oraz dystroficzne jeziorka.

Początek etapu to najdłuższy jeziorny odcinek na całym Szlaku Krutyni. Krótsza trasa wiedzie wzdłuż prawego brzegu, jest tam kilka dogodnych miejsc na przerwę i kąpiel. W połowie jeziora, na wysokości dwóch kolejnych wysepek, znajduje się rezerwat przyrody o nazwie „Zakręt”, chroniący dystroficzne jeziorka i roślinność torfowiskową. Jest tam wiele pomnikowych drzew, m.in Zakochana Para i Dąb Krutyński. Dąb nosi imię mazurskiego działacza i literata – Karola Małłka. Alternatywną trasą w przypadku wiatrów z północnego zachodu jest spływ wzdłuż lewego brzegu. W tym wypadku będzie to osłonięty brzeg. Wypływ rzeki z jeziora jest oznaczony i znajduje się w zatoczce. Z daleka widoczny mostek i jaz, na którym konieczne jest przeniesienie kajaków. Za pomocą jazu regulowana jest wielkość przepływu wody w rzece Krutyni z jeziora Mokre, które stanowi przy tym ogromny zbiornik retencyjny.

Kolejny akwen to jezioro Krutyńskie. W całości objęte – wraz z otaczającym je lasem i pewnym fragmentem rzeki – ochroną rezerwatu przyrody „Krutynia”. Brzegi jeziora wzbudzają uwagę swoim dzikim, jakby nienaruszonym stanem – usiane są zwalonymi, murszejącymi drzewami. Jezioro urzeka bogactwem otaczającej przyrody oraz pejzażami. Miłośnicy fotografii znajdą na pewno wiele ciekawych ujęć.

Ujście właściwej rzeki Krutyni z jeziora. Od niej przyjęto nazwę dla całego szlaku. Sama zaś nazwa rzeki pochodzi ze słownictwa staropruskiego. „Krutin” oznaczało kręty. Czysta, całkowicie przezroczysta woda rzeki płynie wartko pomiędzy wysokimi brzegami, porośniętymi okazałymi drzewami. Dalej nurt nieco przyśpiesza, rzeka płynie szerokim korytem, a na dnie można zobaczyć tzw. „czerwone kamienie”. Jest to krasnorost występujący jedynie w krystalicznie czystej wodzie, porastający kamienie. Brzegi porośnięte są tu mieszanym lasem. Stanica Wodna PTTK Krutyń, na lewym brzegu to pierwszy mijany obiekt w miejscowości. Tarasy restauracyjne stanicy są zawieszone nad samym brzegiem rzeki. Na miejscu jest wypożyczalnia kajaków oraz rowerów. Krutyń to typowa miejscowość turystyczna, przeważają w niej restauracje oraz pensjonaty. W centrum miejscowości znajduje się muzeum i siedziba Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Tu rozpoczyna się kilka szlaków do pobliskich rezerwatów.

Około kilometr za Stanicą Wodną PTTK Krutyń rzeka zdecydowanie zwalnia a dalej tworzy małe rozlewisko na końcu którego znajduje się charakterystyczna budowla z czerwonej cegły. Jest to młyn wodny z tamą w Zielonym Lasku, w którym obecnie pracuje niewielka elektrownia wodna. Ciekawostką jest fakt, iż młyn posiada całe oryginalne wyposażenie maszynowe, które jest sprawne i może być uruchomione. Przy młynie przenoska kajaków prawym brzegiem, możliwość skorzystania z odpłatnej pomocy.

Dalej na odcinku około 2 km nurt rzeki przyspiesza w rzece kilka imponujących głazów narzutowych. Nazywane również eratykami, podlegają ochronie i nie mogą być niszczone lub zabierane. W czasach staropruskich największe głazy stanowiły przedmiot kultu. Na nich plemiona pruskie odprawiały swoje rytuały ku czci wyznawanych bogów.

Miejscowość Rosocha. Za mostem, po prawej stronie znajduje się sezonowa mała gastronomia – bar „Port Rosocha”, słynący z placków ziemniaczanych. Jest to dogodne miejsce na przerwę. W przypadku braku miejsc do zacumowania, kilkaset metrów dalej jest kolejna możliwość posiłku – Bar na Wzgórzu. Na dalszym odcinku zlokalizowanych jest jeszcze kilka miejsc dogodnych do zacumowania z wiatami przeciwdeszczowymi. Od tego miejsca rzeka wpływa na rozległą, bagnistą nizinę.

Bliżej Wojnowa brzegi rzeki są niedostępne i osłonięte pasem trzcin. W tym miejscu pod koniec lata mogą tworzyć się zatory z roślinności wodnej, które najlepiej forsować z rozpędu. W pobliżu miejscowości Wojnowo po prawej stronie wypływ małej strugi prowadzącej na jezioro Duś, miejsce to jest oznaczone. Warto wpłynąć w strugę aby dotrzeć do zabudowań dawnego Klasztoru Starowierców.  W dalszym biegu koryto rzeki Krutyni jest szerokie, możliwość postoju w Wojnowie przy moście i Ukcie za mostem po prawej stronie gdzie znajduje się gminna plaża, która jest ogólnie dostępna. Stanica Wodna PTTK Ukta oddalona jest około jeden kilometr od miejscowości, po drodze jeszcze jedna atrakcja w postaci przyczółków zniszczonego mostu na starej linii kolejowej.

Najkrótszy z etapów na Szlaku Krutyni w całości przebiega w rezerwacie „Krutynia Dolna”, który rozciąga się aż do jeziora Malinówko i jest największym rezerwatem na całym szlaku. Dalszy odcinek rzeki jest także jednym z najbardziej malowniczych. Z uwagi na pierwotną i bujną przyrodę, często nazywany jest on „amazonką”. Rzeka jest tu zdecydowanie głębsza – do 7 m. Brzegi są podmokłe, a po lewej burcie rozciągają się coraz to kolejne tereny bagienne. Są tu wyśmienite warunki do bytowania ptactwa, a wprawne oko obserwatora odnajdzie wiele rzadkich gatunków. Po minięciu na lewym brzegu ostatnich zabudowań Nowej Ukty, aż do Nowego Mostu brak jest jakiejkolwiek „cywilizacji”. Wszystko to zachęca do powolnego spływu z nurtem meandrującej na całym odcinku rzeki. W połowie trasy na lewym brzegu znajduje się charakterystyczna polana – jedno z nielicznych, dogodnych miejsc na przerwę i kąpiel.

Kilkaset metrów za mostem na drodze lokalnej, wita Stanica Wodna PTTK Nowy Most. Położona jest na prawym brzegu. Dopływając, należy dobić bezpośrednio do utwardzonego piaskiem brzegu lub pomostów. Kilka metrów od brzegu dno wydaje się być płytkie, ale w rzeczywistości jest muliste. Recepcja oraz budynek restauracyjny znajdują się na wzgórzu. Na plaży można bez obaw pozostawić kajak. W stanicy warto wypożyczyć rower i udać się do oddalonego o około 2,5 km Parku Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie lub trochę dalej do Galindii.

Za stanicą rzeka ma podobny charakter i płynie przez podmokłą dolinę. Wzdłuż lewego brzegu przebiega granica rezerwatu przyrody „Pierwos”. Po około 2 km dopływamy do trzech połączonych ze sobą jezior. Pierwszym z nich jest jezioro Gardyńskie. Sprawia wrażenie zielonej łąki zalanej wodą, a to dlatego, że jest w całości porośnięte wodną roślinnością. Nie ma w nim ryb poza niewielkimi piskorzami i kolczastymi ciernikami. To typowe jezioro atroficzne. Po wpłynięciu na jezioro należy kierować się w prawo, wzdłuż pasa trzcin. Po kilkuset metrach znajduje się ujście krótkiej strugi do jeziora Malinówko, które dalej przechodzi w jezioro Jerzewko. Wszystkie trzy jeziora są płytkimi, urokliwymi akwenami. Często można napotkać na nich czaplę siwą, która z gracją obsiada przybrzeżne drzewa. Po wypłynięciu z jezior na lewym brzegu strugi pojawia się stylizowana drewniana zabudowa. Jest to część „Galindii” – stworzonego dla turystów grodziska staropruskiego. Główne grodzisko znajduje się na półwyspie nad zatoką Iznocką jeziora Bełdany.

Most w Iznocie. Na prawym brzegu znajduje się sezonowa mała gastronomia i miejsce odbioru kajaków. Za mostem rzeka wkrótce się kończy i poprzez gęstwinę trzcin powoli otwiera się przestrzeń jeziora Bełdany, jest to zupełnie inny świat – najbardziej znany szlak żeglarski w Polsce – Wielkich Jezior Mazurskich. Bełdany to jezioro typu rynnowego. Jego długość wynosi około 12,4 km, zaś maksymalna głębokość 46 m. Od tego momentu należy pamiętać, iż na szlaku poruszają się łodzie motorowe, tworzące fale. Należy trzymać się bliżej brzegów, a w przypadku nadchodzącej wyższej fali – odwrócić się do niej dziobem. Kierunek spływu obowiązuje wzdłuż prawego brzegu.

Po chwili Ośrodek Turystyki Wodnej PTTK Kamień „Klub Mila”. Jest to duży ośrodek, miejsce lądowania kajaków wyznaczono w pierwszej zatoce.

Z Kamienia dobrze jest wyruszyć nieco wcześniej, aby bez kłopotu przepłynąć blisko 10 km odcinek jeziora Bełdan do śluzy w Guziance. Najpierw spływ wzdłuż prawego brzegu, zaś w zatoce Wygryńskiej na przeciwległy jej brzeg. Jeżeli ruch motorowy jest wzmożony, warto dla bezpieczeństwa wpłynąć nieco w zatokę i dopiero przeprawić się na przeciwległą stronę. Do południowej części zatoki uchodzi rzeka Nidka. Ta krótka struga wypływa z Jeziora Nidzkiego. W połączeniu z dalszą częścią szlaku, stanowi ona ciekawą, jednodniową wycieczkę wokół Rucianego-Nidy.

Śluza w Guziance jest niewątpliwie wielką atrakcją, dzięki której pokonuje się aż 2 metry różnicy wysokości. Po wejściu do komory należy chwycić się za zwisające z boków liny, możliwie w przedniej części śluzy. W sąsiedztwie zobaczyć można blokhauz (3-kondygnacyjny schron wieżowy), stanowiący element fortyfikacji Mazurskiej Pozycji Jeziornej (w sezonie istnieje możliwość zwiedzania). Przed śluzą po lewej stronie jest miejsce do oczekiwania na otwarcie wrót. Jeżeli stoją tam już inne jednostki należy oczekiwać w kolejce. Pierwszeństwo wejścia do śluzy mają statki wycieczkowe. Kiedy wrota się otworzą, trzeba poczekać, aż wypłyną wszystkie jednostki. Wtedy dopiero można powoli wpłynąć do komory śluzy. W tym momencie należy mieć już przygotowane pieniądze do opłacenia śluzowania. Śluzowy pobiera należność do woreczka, który jest zawieszony na długim kiju. W sezonie letnim zdarzają się dni, kiedy kolejka do śluzowania jest długa i czasami trzeba poczekać.

Dalej po śluzowaniu spływ wzdłuż prawego brzegu. W Rucianem kierunek na dwa mosty i już jezioro Nidzkie, jego długość wynosi około 23 km, w większości obszaru objęte jest rezerwatem krajobrazowym „Jezioro Nidzkie”.

No i meta – Ośrodek Turystyki Wodnej PTTK Ruciane-Nida. Po minięciu plaży należy wpłynąć w kanał, który stanowi ujście rzeki Nidki. Kilkaset metrów dalej są betonowe schodki, po których można wyjść na brzeg.

Warto zwiedzić jeszcze brzegi jeziora Nidzkiego, które za ośrodkiem objęte jest już strefą ciszy. Około 4 km dalej na prawym brzegu znajduje się „Leśniczówka Pranie”. Można tam również dotrzeć niebieskim szlakiem turystycznym.